Aby zapamiętać, jak piszemy poszczególne wyrazy, dobrze mieć w głowie cały ciąg skojarzeń i pomysłów, od czego dane słowo może pochodzić. Przyznam się szczerze, że sama miałam przez wiele lat problemy z ortografią i znam bardzo wiele osób, które tak jak ja również zmagały się bądź nadal zmagają się z tym problemem. A wystarczy, by w głowie za każdym razem pojawiały się sugestie, od czego dane słowo może pochodzić.
I tak:
dzięki czemu "żyjemy" (i tu wszystkie słowa oznaczające czynności bądź narządy związane z życiem będą pisane przez "ż"):
żucie,
żuć (żuję, żujesz, żuje, żujemy, żujecie, żują gumę do żucia),
żuchwa (żujemy nią i dzięki temu żyjemy; te dwa wyrazy różnią się głoskami u: y),
żołądek,
żyły,
żelazo (jest we krwi, a potem żelazko - pierwsze były z żelazną duszą),
żebra (pomagają w oddychaniu, dzięki czemu żyjemy),
żywność, żywić się, odżywcza, odżywić się, odżywianie, odżywcze, zbiorowe żywienie,
żarcie, żarłok, obżarciuch, obżarty, obżartuch, żarłoczny,
obżartuch (dlatego że się obżera, żre i dzięki temu żyje),
obżarstwo,
obżerać się,
odżywiać,
odżyć,
podżerać,
nadżerka,
żwacz (jeden z trzech przedżołądków u np. krów),
żreć,
żerowisko,
żywica,
żyzna (ziemia, dająca życie, żyto, zboże, Boże zboże),
Większość zwierząt, jako że są istotami żywymi (tak o nich mówił Adam w Raju: "istota żywa"), piszemy z "ż" z kropką:
żuraw,
żaba,
żuk,
żółw,
żmija,
żyrafa,
gżegżółka (inaczej kukułka- bo robi: "ku, ku...),
dżdżownica (dżdżysty dzień, dawniej mówiono nie deszcz, ale deżdż),
ważka (bo ważyć, waga, równowaga, utrzymuje w powietrzu równowagę),
papużka (bo papuga),
żołędnica (je między innymi żołędzie),
wąż (wężykiem, wije się, węże, wąż - wąski),
żbik,
bażant,
nosorożec,
małże, małż,
piżmak,
piżmoszczur,
mrówkożer (żre, żresz, żre, dzięki temu żyje),
piżmowół,
piżmowiec,
jeżozwierz.
Żywioły też tak jakby żyją, zachowują się jak żywe istoty. Żywioły to: ogień, woda, wiatr itp.
Istnieją również zwierzęta pisane przez "rz", ale jest ich mniej. Spróbujemy ustalić, dlaczego słowa nazywające te zwierzęta mają właśnie taką pisownię:
rzekotka - dużo "gada", kumka- rzecze, rzekła -powiedziała, występuje nad rzeką,
jerzyki - ptaki przylatują na świętego Jerzego- Jurek, dlatego "rz", jeżówki - kwiaty, bo w środku mają stojące pręciki podobne do kolców jeża,
tchórzofretka - od tchórz, na końcu wyrazu piszemy "rz",
nietoperz - na końcu wyrazy piszemy "rz",
chrząszcz - po spółgłosce piszemy "rz",
jastrząb - po spółgłosce piszemy "rz", strzępi ofiarę,
grzechotnik - po spółgłosce piszemy "rz", grzechocze, grzechotka,
orzeł - bo nie ma orła, skojarzenie: ma skrzydła dlatego takie "duże" to "rz",
warzęcha - ptak, ma charakterystyczny długi dziób, jak u bociana, ale jego szpic nie jest szpiczasty, lecz podobny do łyżeczki/ warząchwi, warzyć-gotować, war - wrzątek, warzywa, bo je warzymy, czyli gotujemy,
przepiórka - po spółgłosce piszemy "rz", w wyrazie jest słowo piórka.
Jak widać nazw zwierząt pisanych przez "ż" jest więcej.
Jak zapamiętać, że zwierzę piszemy przez "rz"? Można sobie z tym słowem poradzić zapamiętując parę wyrazów: zwierzę - wierzę, wiara, wiarołomny. Obydwa te wyrazy różnią się tylko pierwszą literką: "z".
Rośliny również, jako że "żyją", w większości zapisujemy z "ż" z kropką:
żabie oczko (od słowa żaba),
żabienica (od słowa żaba),
żabieniec lancetowaty (od słowa żaba),
żabiściek pływający (od słowa żaba),
żagwin ogrodowy,
żankiel zwyczajny,
żarnowiec miotlasty,
żebrowiec (paproć, można skojarzyć z żebrami - charakterystyczny układ liści),
żebrzyca (można skojarzyć z żebrakiem, żebraniem, żebrze, na wierzchu ma żebra, bo jest chudy),
żeniszek meksykański (można skojarzyć, że "żeni się" i "żyje", kwiatostanów roślina ma bardzo dużo),
żmijowiec (skojarzenie ze żmiją, ma długie łodygi),
żonkil (żółty),
żółtlica (żółta),
żółwik bródkowy (w momencie otwarcia się kwiatu przypomina on głowę żółwia),
żurawina (można zapamiętać razem z wyrazem żuraw),
życica,
żylistek ,
żyto (dzięki niemu żyjemy, dawniej z niego robiono chleb),
żywiec (bo żyje),
żywokost (żywa + kość, leczy stawy),
żyworódka (życie + rodzić, roślina lecznicza),
żywopłot (żywy płot),
żywotnik ,
żywotnikowiec ,
róża
żołądź, żołędzie (to nowe życie),
zboże (jedliśmy, dzięki czemu żyliśmy),
Nazwy roślin z "rz":
pokrzywa (po spółgłosce "rz", jak pokrzywi to biczować się pokrzywą),
modrzew (dobrze zapamiętać ze słowem drzewo),
jarzębina (można skojarzyć z Jarosławem, jarem),
jarząb (inna nazwa jarzębiny),
brzoza (po spółgłosce "rz"),
orzech,
wierzba ("rz" niewymienne, można zapamiętać z podobnym wyrazem: "wierzyć"-bo "wiara"),
wrzos ("rz", bo po spółgłosce),
rzepa,
rzep (to kwiat łopianu większego, roślina ma długi korzeń stosowany w ziołolecznictwie),
porzeczka (rośnie tam, gdzie jest mokro, na terenie "po rzeczce", na którym była albo niedaleko jest rzeka),
rzodkiewka,
poziomka (rośnie "po ziemi"),
rzepak,
kosodrzewina (po spółgłosce "d", w wyrazie tym są dwa słowa: kosa i drzewo ),
przebiśnieg (po spółgłosce "p", przebija się p. śnieg),
skrzyp (po spółgłosce "k", skrzypi, można było na nim "grać"),
skrzydłokwiat (po spółgłosce "k", kwiaty jak skrzydła),
jarzyny (potrawy jarskie, zboża jare - dające plony na wiosnę, zboże, bo dzięki niemu żyjemy)
Nazwy roślin z "rz" i "ż":
rzeżucha (lubi dużo wody rze- żucha: rze- ka, żuchwa, żu- je, ży- je),
Od wyrazu "grzebać" pochodzi kilka słów, które będziemy pisali tak samo przez "rz":
grzebień,
pogrzebacz (pręt do poprawiania paleniska w piecu),
grzęzawisko,
pogrzeb,
grabarz,
grzebać, pogrzebać.
Od słowa "grabić" pochodzą wyrazy:
grabie,
zgrabione (liście),
grasuje,
grabierz,
grabarz (grabić i grzebać - podobne słowa).
strzyżę/ strzygę - obcinam sierść/ włosy
Strzyga - upiór przybierający różne postacie, karmiący się ludzką krwią.
I znowu trochę skojarzeń słownych:
Można wiedzieć, a potem powiedzieć.
Wiem, więc powiem.
Wiesz, więc powiesz.
On wie, więc powie.
Wiemy, więc powiemy.
Wiecie, więc powiecie.
Wiedzą, więc powiedzą.
Można w'i-dzieć coś i dlatego można dużo wie-dzieć.
Podobne słowa:
szczęka - szczerzę (zęby), szczerze (prawdziwie), szczerość (wymiana r : rz).
Gdy mówię prawdę, to patrzę prosto w oczy i się uśmiecham, czyli "szczerzę zęby".
szczęka - szczęk (odgłos powstający przy uderzaniu o siebie twardych, np. metalowych bądź szklanych przedmiotów)
szczęka - szczeka (bez "sz" to już czeka; piesek czeka i szczeka pod sklepem)
Ktoś jest głuchy (przez co nie nabywa nowych informacji) i dlatego może być głupi.
Życzę twórczej zabawy.
neurologopeda Agnieszka Gaj